Biurokracja. Zwłaszcza kracja.

            Wielu z nas boi się krańcowych ruchów politycznych, fanatyzmów, oszołomów i fundamentalizmów, patologicznych ustrojów społecznych, na przykład totalitaryzmów, dyktatur. W tych obawach nie zauważamy, jaki jest najgorszy totalitaryzm współczesności, wciąż obecny, rozwijający się, triumfujący. To nie faszyzmy, nie komunizm, nie fundamentalizm  religijny…. Biurokracja. Właśnie biurokracja jest najgorszą chorobą na którą cierpi  dzisiaj świat… Biurokracja zabija. Nie, nie w przenośni. Całkiem dosłowne zabija, a liczba ofiar jest już znaczna. To ulubiony temat gazet i innych mediów. Przykłady ze służby zdrowia. Człowiek któremu coś się nagle stało, z trudem wchodzi do najbliższego szpitala i prosi o pomoc. W porządku, od tego są szpitale i lekarze, prawda? Przysięga Hipokratesa, etyka, pomagać, ratować, ble ble ble. Ale chory postępuje niezgodnie z procedurą. Łamie zasady. Powinien najpierw udać się do lekarza ogólnego. Ten być może skieruje do specjalisty. Specjalista zleci badania, które można wykonać na przykład po paru miesiącach. Jeśli wyniki badań będą złe, specjalista skieruje chorego do szpitala. Być może  tego samego szpitala, w którym chory szukał pomocy. Ale szukał jej niezgodnie z procedurą. Z zasadami. Więc – po drodze zmarł. Zdarza się. Miał pecha.

            Pech nie wchodzi w zakres reguł i procedur. One nie dotyczą pechowców. Pechowiec to ktoś kto łamie reguły i ponosi tego konsekwencje. To wyjątek. Ale nie ginie na marne: wyjątek potwierdza regułę. Pechowiec potwierdza potrzebę porządku i zasad. Chwała mu za to, mimo że zachował się wrednie, nie do przyjęcia.

            Biurokraci nie są złymi ludźmi. Wbrew złym stereotypom, na ogół są kulturalni i uprzejmi, często mają nienaganne maniery, są kulturalni dlatego że są biurokratami: starannie przestrzegają pewnych reguł. Urzędnik w ważnym urzędzie nie pluje na podłogę, nie mówi kurwa mać (przy petencie), itp. Jest na ogół grzeczny, opanowany, kulturalny, wręcz słodki.

            Określenie „biurokracja” nie jest dokładne, jest to złośliwy epitet, który dosłownie oznaczałby „władzę biur” lub „władzę urzędników”. Nie chodzi o to. Dokładnie, biurokracja oznacza władzę reguł, zasad, procedur. To nie tak, że biurokrata rządzi innymi. On sam jest rządzony,  jest we władzy Zasad. Te zasady są dla niego święte, nienaruszalne, po prostu mają najwyższą rangę w hierarchii wartości. Największym koszmarem biurokraty jest perspektywa złamania reguł, które, zgodnie z własną misją, narzuca innym. Wobec zasad wszystko musi ustąpić. Zwłaszcza wszystko co przypadkowe, nieporządne, nieprzewidywalne, twórcze. Zwłaszcza – ludzie. Ci nieprzewidywalni, chaotyczni, przypadkowi i niechlujni, niezgodni z procedurami. Biurokraci nie lubią przypadkowego społeczeństwa i dają mu odpór. Nie lubią też, przy całej swojej fasadowej uprzejmości, konkretnych ludzi. Nas. My – czyli, konkretnie, ja i ty – jesteśmy konkretni, jedyni, niepowtarzalni. A przecież ważne są ogólne zasady i reguły. My te reguły naszą konkretnością łamiemy. Dlatego u biurokratów nie mamy szans. Dla  biurokratów konkretny człowiek jest dziwakiem, odmieńcem. Oni chcą zastąpić konkretność, niepowtarzalność, nieregularność – czymś całkiem odwrotnym.

            Biurokracja jest nie do usunięcia, bo jest jedną z dwóch stron rzeczywistości, które są nieodłączne jak dwie strony monety. Rzeczywistość zmierza do chaosu. Wiemy to z termodynamiki, druga zasada: bez dopływu energii entropia rośnie, porządek się rozsypuje, zamiera, ginie. A więc potrzebujemy porządku jeśli chcemy żyć. Wizja chaosu i śmierci – cieplnej – i każdej innej, jest straszna. Biurokraci mają ratunek: zasady, porządek, reguły i procedury. Jeśli przestrzegasz reguł, żyć będziesz na wieki. Poznasz przepis i przepis cię wyzwoli. Termodynamikę  przezwyciężymy przepisem i procedurą. Chaos nie istnieje, nie ma go, są tylko niedoskonałe porządki, za słabe przepisy, niedoskonałe reguły, które jednak wciąż poprawiamy. Poprawiamy je, dodajemy więcej zasad, reguł, przepisów, odpieramy chaos, mówimy mu: nie, nie ma cię, nie istniejesz. A jak ktoś tego nie przetrwa? Trudno, miał pecha.

            Biurokraci, powtarzam, to nie są ludzie źli ani ludzie o złych intencjach. Oni się boją chaosu, nienawidzą go i wyznają swoje credo: porządek musi być. Porządek albo śmierć. Budują wysepki porządku, ładu na oceanie chaosu. Czasem mam wrażenie, że te wysepki to już nie wyspy, ale kontynenty, no ale – chaos otacza je, atakuje bez przerwy. Więc wybieramy – porządek oczywiście. Strach biurokraty przed chaosem – a w efekcie zmianą, postępem, ryzykiem - jest jak strach przed śmiercią. Jest instynktowny, paniczny, nieopanowany i – zrozumiały. Wszyscy jesteśmy biurokratami, bo wszyscy się boimy bezładu i anarchii, niewiadomego. Biurokrata jest bohaterem naszych czasów. Kiedy mamy wybierać, wybór jest jasny: biurokraty możemy nienawidzić, ale naprawdę popieramy go. Jest jednym z nas. Nie możemy naprawdę być jego wrogiem. Biurokraci to my.

            ***