Bez granic

Wielkość oznacza przemijanie.

Przemijanie oznacza odchodzenie daleko.
Odchodzenie daleko to powracanie.

Tao Te Ching

       W życiu idziemy czasem tak daleko, że wracamy do miejsca z którego wyszliśmy. Istnieje przedmiot, który może być mapą naszego życia, mapą bardzo nowoczesną, trójwymiarową, pełne 3D. Od nazwiska tego, który ją wymyślił, nazywa się taśma Möbiusa. Może służyć jako model rzeczywistości, bo pokazuje ciekawe jej aspekty: przedmiot dla mnie filozoficzny, prawie magiczny.

W taśmie Möbiusa są dwie strony. To widać wyraźnie, bez dwóch zdań. Wyobraźmy sobie, że taśma jest tak duża, że stojąc na jednej (jednej?) stronie możemy włożyć głowę w dziurę w taśmie (widzicie ją, tam u góry) i obejrzeć drugą stronę. Jednocześnie jest to jedna strona, łatwo sprawdzić. To ta sama strona, na której stoimy. Przejdźmy się kawałek, a zobaczymy. Wyjrzymy przez dziurę z drugiej strony. W którym miejscu znajdujemy się: już po drugiej stronie tej jednej strony? No bo jak o to zapytać? Powiedz, w którym miejscu strona A przechodzi w stronę B, jeśli to jest ta sama strona?

Czysty paradoks. Rozumiem, że mogą istnieć zdania lub teksty wewnętrznie sprzeczne, niespójne, ba, to prawie norma. Ale materialny przedmiot wewnętrznie sprzeczny? Tak że jest jednocześnie dwustronny i jednostronny? Czyli jest jednocześnie A i nie-A? Co na to Arystoteles ? Gdzie on jest ze swoją logiką? Diabelska sprawa. Chciałoby się powiedzieć: jeśli taśma Möbiusa istnieje, to wszystko jest możliwe.

*

Świat to może też taka taśma. Składa się z różnych rzeczy. Może lepiej, ze stanów, zjawisk. Jak odróżnić jedną rzecz lub „stan” od drugiego? Na przykład młodość od wieku średniego? Wiek średni od starości? Kiedy ktoś staje się łysy? Gdzie jest granica między dobrym a bardzo dobrym?  Różnica między byciem smutnym a depresją? Między zdrowiem a chorobą? Inaczej, gdzie kończy się jedna strona, a zaczyna druga?

Logicy, w odpowiedzi na takie problemy wymyślili zbiory rozmyte, fuzzy logic, i podobne, ale to właściwie nic nie daje. Jest to ponowne stwierdzenie, że nie wiemy kiedy jakieś X przechodzi w jakieś Y. A z tym mamy problemy, często poważne. Lubimy świat jasny, uporządkowany, podzielony na wyraźne, dobrze oddzielone kawałki. Taki świat jest nam potrzebny. A tu – nic z tego, zamęt, wszystko niejasne, fuzzy…

Czy w świecie istnieją granice, na przykład w przyrodzie? Są czy ich nie ma? Może być tak, że granice w przyrodzie są wyraźne, w ogóle są, a w ludzkim zachowaniu lub kulturze – nie ma ich. Ale z przyrodą też nie jest łatwo. Gdzie jest granica między atmosferą a stratosferą?  Między strefą umiarkowaną a podbiegunową? Między latem a jesienią? Granice są umowne, wymyślone. Świat jest płynny, „bezszwowy”. Sami wymyślamy go jako odrębne rzeczy, dzielimy ten świat a potem szukamy granic pomiędzy fikcjami, które stworzyliśmy.

Prawdziwe schody z granicami zaczynają się w ocenach etycznych, w moralności. Chcielibyśmy mieć wyraźne linie, jak granice na mapie, oddzielające złe od dobrego, słuszne i niesłuszne, etyczne i nieetyczne. Szukamy tych linii, próbujemy zdrapać powierzchnię świata w którym żyjemy, one na pewno są, tylko ukryte, gdzieś pod spodem, pokryte warstwą ziemi, kurzu, niewiedzy. Idziemy po tej taśmie zwanej życiem i patrzymy pod nogi: na pewno za chwilę zobaczymy wyraźną, czerwoną linię, za którą zaczyna się coś innego: dobro, zło, cokolwiek, byle byłoby odgraniczone, inne, różne, wtedy mamy jakąś orientację gdzie jesteśmy. Nic, żadnych linii, żadnych granic. Nie ma. Więc trwają nieskończone dyskusje: w którym miejscu zaczyna się człowiek, jaka jest granica między życiem a śmiercią, co jest naturalne a co jest zboczeniem, co jest przymusem a co wolną wolą, itd.

Trudno nam zrozumieć, że takich granic nie ma. Po prostu nie ma. Jeśli chcemy je mieć, sami musimy je wyznaczyć. Ale jakoś chętnych  jest niewielu. Trzeba by na naszej taśmie narysować w dowolnym miejscu linię i powiedzieć: granica jest tu. Umówmy się, że tak jest. Ale tego ludzie się boją, woleliby, żeby te granice tam same były, lepiej nie brać odpowiedzialności za taką kartografię.

*

Świat? Ma tylko jedną stronę. Tę, po której wędrujemy. Idźmy dostatecznie daleko, a wrócimy tam, skąd wyszliśmy. A granice? Może zawsze są w tym miejscu, gdzie właśnie jesteśmy? Może to my jesteśmy granicą? Żyjemy zawsze tu i teraz. Zawsze na ostrej granicy między przyszłością a przeszłością. Może to jedyna granica?

            ***