Jedno pytanie

            Mam chyba pewną (mam nadzieję, że łagodną) obsesję na punkcie pytań. O pytaniach pisałem tu wielokrotnie. Zgadzam się z tym, że zadawanie pytań jest ciekawsze niż udzielanie odpowiedzi. Pytanie jest oznaką refleksji, zastanowienia nad życiem, zdziwienia. To jest ta refleksja, bez której, jak podobno Sokrates mówił, życie nie jest warte aby je przeżyć. A – znów przypomnę – Heidegger nazwał pytanie „pobożnością myśli”. W tym sensie nawet ateista - może zwłaszcza on – powinien być pobożny.

            Pytanie pytaniu nierówne. Ile tych pytań możemy zadawać? Oprócz pytań trzeba jeszcze żyć praktycznie, coś robić, bo inaczej będziemy jak ta słynna filozoficzna stonoga, którą zapytano, skąd wie, którą nogę ma podnieść po dziewięćdziesiątej piątej? – a stonoga zaczęła myśleć, aż zdechła z głodu. Tak, refleksja nad życiem wymaga poświęceń, czasem wręcz ofiary z życia. Pytania wobec tego muszą podlegać pewnej ekonomii, nie może ich być za dużo i muszą być ważne, najważniejsze. Nie można tylko pytać, trzeba jeszcze żyć.

            A gdyby tak ktoś nam zagwarantował, że odpowie nam absolutnie dokładnie na jedno pytanie, które mu zadamy, ale tylko na jedno? Jakie to byłoby pytanie?

            *

            Niedawno przypomniałem sobie bardzo starą zagadkę, znaną w różnych wersjach, ja akurat znam wersję „tybetańską”. To jest tak. Gdzieś w Tybecie, w Himalajach, samotny pielgrzym wędruje do ukrytego w górach klasztoru, w którym chce znaleźć oświecenie. Nie wie, gdzie ten klasztor jest, wie tylko tyle, że w pewnym miejscu górska ścieżka, którą się wspina rozwidla się i nie wiadomo, którą drogę wybrać, bo jedna prowadzi do klasztoru, a druga kończy się podstępną przepaścią i niechybną śmiercią. Na szczęście, na rozwidleniu ścieżek stoi lama z klasztoru. Jest niemową i nic nam nie powie, ale może wykonać tylko jeden gest, pokazujący drogę – w lewo, albo w prawo. Trzeba mu zadać jakieś pytanie, na które da nam dobrą odpowiedź. Jednak sprawa jest trudniejsza. Mnich może być mnichem zwanym „czarnym” albo „białym”. Czarny zawsze kłamie i daje błędną odpowiedź, biały jest prawdomówny i zawsze pokazuje prawdziwą drogę. Problem w tym, że nigdy nie wiemy, który mnich jest którym, czy to „czarny” czy „biały”? Jakie pytanie należy zadać, żeby uzyskać prawdziwą i jedynie wartościową odpowiedź? Jakie? Pomyśl. I zapytaj mnicha. Powtarzam: on może wykonać tylko jeden gest. Nic więcej. Pytanie musi być absolutnie trafne. Trzeba znaleźć właściwą drogę. Więcej pytań nie będzie. Odpowiedzi też nie.

            Rzeczywiście, znalezienie dobrego pytania jest trudniejsze, niż udzielenie odpowiedzi na nie. Są takie pytania, które nie dotyczą tego czy „być albo nie być”. Są to pytania, których zadanie w życiu może decydować o naszym być albo nie być. Myślę, że takie pytania nie dotyczą tylko poszczególnych ludzi. Być może takie pytania muszą się stać treścią współczesnej kultury, muszą je zadać ludzie „w ogóle”, ludzkość – jeśli chce być.

            *

            Każdy z nas jest takim pielgrzymem jak ten z opowiastki. Dążymy do jakiegoś „klasztoru”, najważniejszego celu. Edenu? Shangri-La? Elizjum? Nieba? Raju? Spełnienia? Zbawienia? Samorealizacji? Jakie jest nasze pytanie, które chcielibyśmy zadać jakiemuś naszemu lamie?

            Być może każdy z nas dojdzie kiedyś do miejsca, w którym ścieżka się rozwidla i nie będziemy wiedzieli, którą wybrać. Na rozstaju będzie stał milczący mnich, który może wykonać tylko jeden gest: w lewo, albo w prawo. Nic więcej. Trzeba będzie mu jednak zadać pytanie, jedno pytanie. Jakie?