Młot na teraźniejszość

Teraźniejszość to nic więcej niż surowy materiał, z którego możemy stworzyć lepszą przyszłość 

Ken Alder

            Kulą u nogi naszej cywilizacji jest przekonanie, że żeby działać, trzeba wiedzieć. Mit i kult wiedzy, mit nauki. Ten mit, nieźle funkcjonujący w odniesieniu do świata przyrody, przenieśliśmy bezproblemowo w świat człowieka. Tkwimy w scjentystycznej- a może paranoicznej - utopii zrozumienia ludzkiego działania, stworzenia teorii ludzkich zachowań. Utopia polega na tym, żeby najpierw zrozumieć „istotę” człowieka i sposób jego działania, a później coś robić, coś, co będzie oparte na tej niezwykłej wiedzy o naszym życiu i funkcjonowaniu. „Poznaj sam siebie” . Itd., itp.

            Mnóstwo ludzkich wysiłków, publicznych pieniędzy i zmarnowanego czasu poświęcono „badaniu ludzkich działań”. Powstało kilka pseudonauk, które miały to osiągnąć. Bez efektów – pomijając udane – społeczne i finansowe -  kariery pseudouczonych, pewnego gatunku medialnych celebrytów, utytułowanych i zasłużonych członków naukowego towarzystwa szarlatanów. Cechą szczególną tych pseudonauk i pseudouczonych jest to, że nikt nie wie, kim byli lub są i nikt nie odczuł praktycznej korzyści z ich poznawczych „osiągnięć”, które szybko odchodzą w niebyt. Jak pisał Andreski – jest to współczesne czarnoksięstwo, czary, zwane naukami społecznymi lub naukami o człowieku.

            *

            Każda epoka ma swój system wierzeń i przekonań, które wydają się oczywiste i ostateczne – w danym momencie. Średniowiecze miało swoją wiarę w czary i czarownice, całą „epistemologię” z tym związaną i podręcznik „Młot na czarownice”. Po iluś latach ludzie kpią i śmieją się z tych przekonań albo są nimi przerażeni, ale mają własne, nowe wierzenia i autorytety, które zostaną wyśmiane w przyszłości. Każda epoka ma własne czarownice i czarowników. I młoty na nich. Wierzymy dziś, że socjolog przewidzi, co stanie się z jakimś miastem za n lat, politolog przewidzi wyniki wyborów, że psycholog, wyposażony w cudowne „testy psychologiczne” określi, czy ktoś nadaje się do jakiejś pracy, jakie ma kompetencje i jaka będzie jego kariera. Biegli i eksperci (czytaj czarownicy i szamani) przy pomocy tychże „testów” i „diagnoz” decydują czy ktoś dostanie pracę, czy odebrać dziecko rodzicom, lub umieścić je w szkole specjalnej lub instytucji resocjalizacyjnej. Albo czy oskarżonego osadzić w więzieniu. A może w szpitalu psychiatrycznym? Czym różni się wiara w te i podobne rzeczy od wiary w czary i czarownice, wiedźmy, etc.? Może tylko tym, że „naukowe” wnioski nie kończą się podpalaniem stosów. To jakiś postęp. Ale za ileś lat nasi potomkowie będą zdumieni, jak mogliśmy wierzyć w takie bzdurne i niemoralne idee. Nasze „nauki społeczne i humanistyczne” będą odczytywane jako młot na czarownice, taki Malleus Maleficarum. Teorie i wyjaśnienia zawarte w tych naukach będą uważane za czary i czarnoksięstwo. Będziemy potrzebować nowego młota, który te teorie zmiażdży.

            Naszym nieszczęściem jest niezdolność patrzenia w przyszłość i fascynacja tym, jak rzekomo lepsi i doskonalsi jesteśmy w porównaniu z przeszłością. Zapominamy, że niedługo nasza teraźniejszość będzie przeszłością dla naszych potomków.  A my będziemy przedmiotem ich kpin, a może i pogardy. Zagadka: za co twoje prawnuki będą czuć do ciebie pogardę  i obrzydzenie? No za co?

            *

             Dziś potrzebujemy zmiany ludzkich zachowań, bez czekania czy i kiedykolwiek zrozumiemy ich "mechanizmy" lub „istotę”. Potrzebujemy zmiany świata: nie tyle fizycznego, ale społecznego, kulturowego i politycznego. Struktury tego świata dojrzały do tego, aby je rozbić jakimś potężnym młotem i sklecić na nowo: oby w kształt bardziej udany.

Żeby to zrobić, nie potrzebujemy kolejnej nibynauki o młotkach i istocie ich funkcjonowania. Trzeba tych młotków użyć. Marks jest wiecznie żywy: nie chodzi o to, aby świat interpretować, ale o to, by go zmienić.

           Istota bycia człowiekiem to projektowanie, działanie i tworzenie. Ale również niszczenie tego, co nieefektywne, niedobre. To ta, wykpiwana przez wielu „konstruktywna destrukcja”, bez której siedzielibyśmy dziś na drzewach. Niszczenie, aby tworzyć. Aby tej konstruktywnej destrukcji dokonać, niekoniecznie musimy „rozumieć siebie”. Trzeba wiedzieć, czego chcemy i rozumieć to, co robimy, do czego zmierzamy. Określić nasze wartości i cele. A jeśli trzeba, użyć młotka.

            Młotek może być skuteczny, nawet jeśli nie uprawia introspekcji.

              ***